Y Ddraig Goch yn clywed y delyn Wyddelig: dylanwad cenedlaetholdeb Iwerddon ar Blaid Genedlaethol Cymru, 1925–1936

Roedd Gwrthryfel y Pasg 1916 yn sbardun diwylliannol a arweiniodd yn y pen draw at ffurfio Gwladwriaeth Rydd Iwerddon yn 1921. Hefyd, roedd y gwrthryfel yn ddigwyddiad enghreifftiol i fudiadau cenedlaetholgar gwrth-imperialaidd yn fyd-eang, gan gynnwys yng Nghymru. Bydd yr erthygl hon yn edrych ar ei effaith yng Nghymru drwy ganolbwyntio ar ddau o brif benseiri Plaid Genedlaethol Cymru, sef Saunders Lewis a Lewis Valentine. Ar draws Môr Iwerddon, yng Nghymru, cafodd Lewis a Valentine eu hysbrydoli gan ymdrechion cenedlaetholdeb Gwyddelig. Yn benodol, canolbwyntir ar y dylanwad Gwyddelig ar benderfyniad tri aelod o’r blaid i losgi’r ysgol fomio gan aberthu eu rhyddid. Bydd yr erthygl hon yn dadlau bod cenedlaetholdeb Gwyddelig wedi cael effaith ddofn ar weledigaeth Lewis a Valentine o Gymru a’u hymgyrch genedlaetholgar. Bydd yn canolbwyntio’n arbennig ar sut yr ysbrydolwyd dulliau diwylliannol, cyfansoddiadol ac anghyfansoddiadol Plaid Genedlaethol Cymru gan esiampl cenedlaetholwyr Gwyddelig.